(1) อวิปฺปวาสปญฺหาวณฺณนา

[479] เสทโมจิกคาถาสูติ อธิปฺปายตฺถสฺส คมฺภีรตฺตา ตํ จินฺเตนฺตานํ วินยธรานํ กาเย เสทํ โมเจตีติ เสทโมจิกา, สาเยว คาถา เสทโมจิกคาถา, ตาสุฯ ‘‘อกปฺปิยสมฺโภโค น ลพฺภตี’’ติ อิมินา กปฺปิยสมฺโภโค ลพฺภตีติ ทสฺเสติฯ กปฺปิยสมฺโภคํ ทสฺเสตุํ ‘‘นหาปนโภชนาที’’ติ วุตฺตํฯ อนาปตฺตีติ มาตุภิกฺขุนิยา อนาปตฺติฯ เอสา ปญฺหาติ เอตฺถ ปญฺหสทฺโท สภาวติลิงฺโคติ สทฺทสตฺเถสุ (สทฺทนีติธาตุมาลายํ 16 หการนฺตธาตุ; อภิธานปฺปทีปิกายํ 115 คาถายํ) วุตฺโต, อิธ อิตฺถิลิงฺควเสน วุตฺโตฯ ‘‘ปณฺฑิเตหี’’ติ อิมินา กุสลสฺส การณํ ทสฺเสติ, ปณฺฑิตตฺตา กุสโลติ อธิปฺปาโยฯ อสฺสาติ ปญฺหายฯ เอตนฺติ วิสฺสชฺชนํฯ อสฺสาติ คาถายฯ

เอกาทส วิวชฺชิยาติ อวิภตฺติกนิทฺเทโส, เอกาทส วิวชฺชิเยติ อตฺโถฯ เตน วุตฺตํ ‘‘เย’’ติอาทิฯ เตปีติ ปิสทฺโท คาถายํ ลุตฺตนิทฺทิฏฺฐคมฺยมานภาวํ ทสฺเสติฯ

อยนฺติ นฺหาปิตปุพฺพโก ภิกฺขุฯ นิมฺมิตพุทฺธนฺติ พุทฺเธน นิมฺมิตํ พุทฺธรูปํฯ

วิวชฺชิยาติ เอตฺถ ยกาโร ตฺวาปจฺจยสฺส การิโยติ อาห ‘‘วิวชฺเชตฺวา’’ติฯ อสีสกํ ยํ ตํ กพนฺธํ อตฺถีติ โยชนาฯ อสีสกตฺตา เกน สรีเรน ชีวิตํ พนฺธตีติ กพนฺโธฯ ยสฺสาติ กพนฺธสฺสฯ

หีติ สจฺจํฯ เตติ อภพฺพปุคฺคลาฯ

วาจาติ เอตฺถ ยการโลโปติ อาห ‘‘วาจายา’’ติฯ อิติ เมติ เอวํ มมฯ เอวํ วทมาเน มม วจนนฺติ โยชนาฯ อถวา อิติเมติ เอวํ อิเม, เอวํ วทมาเน อิเม ชนาติ โยชนาฯ สทฺทมฺปีติ อิมินา คิรสทฺโท สทฺทปริยาโยติ ทสฺเสติฯ หีติ สจฺจํฯ ตุณฺหีภูตสฺส นิสินฺนสฺส ตสฺส ภิกฺขุโนติ โยชนาฯ ยทิ มโนทฺวาเร อาปตฺติ นาม นตฺถิ, เอวํ สติ กสฺมา อาปชฺเชยฺย วาจสิกนฺติ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘ยสฺมา ปนา’’ติอาทิฯ เตนาติ ตสฺมาฯ อสฺสาติ ภิกฺขุสฺสฯ

สาติ ภิกฺขุนี, อาปชฺชตีติ สมฺพนฺโธฯ วุตฺตปฺปการนฺติ ‘‘คามนฺตรปริยาปนฺน’’นฺติ วุตฺตปฺปการํฯ

ตาสูติ ทฺวีสุ ภิกฺขุนีสุฯ

จตุโร ชนาติ เอตฺถ จตุนฺนํ ชนานํ สรูปํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อาจริโย จ ตโย จ อนฺเตวาสิกา’’ติ ฯ สาหตฺถิกาติ สหตฺถา อวหริตาฯ

อาณตฺติยาปีติ อาณตฺเตน อวหริตาปิฯ อิตเรสนฺติ อนฺเตวาสิกานํ, เอเกโก มาสโกติ สมฺพนฺโธฯ เอตฺถาติ ปริวาเร เสทโมจิกคาถายํฯ

(2) ปาราชิกาทิปญฺหาวณฺณนา

[480] สนฺถตเปยฺยาลญฺจาติ ปฐมปาราชิกวิภงฺเค (ปารา. 65) วุตฺตํ สนฺถตเปยฺยาลญฺจฯ

ลิงฺคปริวตฺตํ สนฺธายาติ สติ ลิงฺเค ปริวตฺเต ปฏิคฺคหณสฺส วิชหนํ สนฺธาย วุตฺตํฯ

โยติ ภิกฺขุ, ปริณาเมตีติ สมฺพนฺโธฯ อตฺตโน อตฺถายาติ โยชนาฯ

อสฺสาติ คาถายฯ กากอุหทนฺติ กาเกหิ กรีสุสฺสคฺคํฯ กทฺทมมกฺขิตนฺติ กทฺทเมน มกฺขิตํฯ กายคตาเนว หุตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ

หีติ วิตฺถาโรฯ อนริยํ ตํ อิตฺถิํ วา ตํ ปุริสํ วา หเนยฺยาติ โยชนาฯ ลิงฺคปริวตฺเตน เหตุภูเตน อิตฺถิภูตํ, ปุริสภูตญฺจาติ สมฺพนฺโธฯ อิตฺถิภูตนฺติ จ อิตฺถี หุตฺวา ภูตํ, อิตฺถิภาวํ วา ปตฺตํฯ

มิคสิงฺคตาปสสีหกุมาราทีนํ ติรจฺฉานคตมาตาปิตโร วิยาติ โยชนาฯ มิคสิงฺคตาปโสติ มิคสิงฺคนามโก (ชา. อฏฺฐ. 5.17.96 อาทโย) ตาปโสฯ สีหกุมาโรติ สีหพาหุกุมาโรฯ อาทิสทฺเทน ภูริทตฺตาทโย สงฺคณฺหาติฯ

กุรุนฺทิยํ อาคตนฺติ สมฺพนฺโธฯ

‘‘สจฺจํ ภณนฺโตติ คาถายา’’ติ ปทํ ‘‘สจฺจํ ภาสโต ลหุกาปตฺติ โหตี’’ติ เอตฺถ อิติสทฺเทน สมฺพนฺธิตพฺพํฯ ‘‘สจฺจํ ภณนฺโต’’ติ คาถาย อิติ อตฺโถติ โยชนาฯ